ใครได้ผ่านไปแถวพระบรมหาราชวังหรือได้เข้าชมภายใน ก็จะต้องพบเห็นกับประตูพระบรมหาราชวังที่ตั้งเรียงรายไปตามกำแพงพระบรมหาราชวัง ซึ่งประตูวังเหล่านี้สร้างขึ้นตั้งแต่สถาปนากรุงรัตนโกสินทร์บ้าง สร้างเพิ่มเติมในรัชกาลต่อมาบ้าง ซึ่งประตูพระบรมหาราชวังแต่ละประตูก็มีหน้าที่สำหรับการเข้าออกที่แตกต่างกันออกไป จะเข้าออกตามใจตนนั้นเห็นจะไม่ได้ ซึ่งชาววังรวมถึงพระราชวงศ์ก็จะปฏิบัติตามกฎนี้อย่างเคร่งครัดมาจนถึงปัจจุบัน อนึ่ง ประตูพระบรมหาราชวังนั้นสามารถแบ่งออกเป็นทั้งหมด 3 ประเภทดังนี้

 

**ประเภทที่1 ประตูพระบรมหาราชวังรอบนอก ประตูประเภทนี้จะทอดไปตามกำแพงวังติดกับถนนทั้ง4ทิศของพระบรมหาราชวัง ซึ่งหากเราสัญจรไปมาก็จะสามารถพบเห็นได้ทันที ประตูพระบรมหาราชวังรอบนอกนี้มีทั้งหมด 13 ประตู คือ

 

1.ประตูสุนทรทิศา ตั้งอยู่ทางทิศเหนือบริเวณมุมกำแพงวังฝั่งแม่น้ำเจ้าพระยา เดิมใช้เป็นประตูเข้าออกสำหรับพระราชวงศ์ฝ่ายหน้า(ผู้ชาย) ที่จะเสด็จเข้าพระบรมหาราชวัง แต่ปัจจุบันประตูนี้ไม่เป็นที่นิยมใช้แล้วเพราะด้านในมีอาคารปิดขวางทางเข้าออก

 

2.ประตูวิมานเทเวศร์ ตั้งอยู่ทางด้านทิศเหนือของพระบรมหาราชวัง เป็นประตูที่ใช้สำหรับทูตอัญเชิญพระราชสารขอเจริญสัมพันธไมตรีจากต่างประเทศ

 

 

จากภาพชุดที่1 ภาพประตูวังที่อยู่ทางด้านทิศเหนือของพระบรมหาราชวัง

 

3.ประตูวิเศษไชยศรี ตั้งอยู่ทางด้านทิศเหนือของพระบรมหาราชวัง ใช้สำหรับพระเจ้าอยู่หัวเสด็จพระราชดำเนินเข้า-ออก ไปยังพระที่นั่งต่างๆ ถือว่าเป็นประตูหลักของพระบรมหาราชวัง และปัจจุบันก็เป็นประตูทางเข้าสำหรับนักท่องเที่ยวเข้าชมพระบรมหาราชวังอีกด้วย ประตูนี้มีความพิเศษอีกอย่างคือ เราสามารถมองเห็นพระที่นั่งจักรีจากประตูนี้

 

4.ประตูมณีนพรัตน์ ตั้งอยู่ทางด้านทิศเหนือของวัดพระแก้ว ประตูนี้จะปิดอยู่ตลอดเวลา เพราะเป็นประตูที่สงวนไว้สำหรับ พระมเหสี พระสนมนางในเท่านั้น เพื่อเป็นเส้นทางเสด็จออกไปงานพระราชพิธียังท้องสนามหลวง ซึ่งเมื่อมีการเสด็จก็จะใช้ผ้าขาวขึงทั้งสองข้างเป็นทางเดินยาวไปจนถึงปะรำพิธีป้องกันไม่ให้บุรุษหรือชายสามัญชนเห็นพระพักตร์ได้

 

5.ประตูสวัสดิโสภา เป็นประตูตั้งอยู่ทางด้านทิศตะวันออกของพระบรมหาราชวัง ติดกับวัดพระแก้ว ซึ่งในอดีตนั้นประตูนี้จะเปิดเฉพาะวันพระและวันอาทิตย์เพื่อสำหรับให้ประชาชนได้เข้าไปนมัสการพระแก้วมรกตได้โดยสะดวก

 

6.ประตูเทวาพิทักษ์ เป็นประตูตั้งอยู่ทางด้านทิศตะวันออกของพระบรมหาราชวัง ตรงข้ามกับวังสราญรมย์ ใช้สำหรับเข้าไปยังสวนศิวาลัย เพราะแต่เดิมนั้นคือหมู่พระอภิเนานิเวศ เป็นสถานที่ตั้งของพระที่นั่งอนันตสมาคมองค์เก่า ปัจจุบันคือประตูเสด็จเข้าตำหนักที่ประทับของทูลกระหม่อมหญิงอุบลรัตนฯ

 

 

จากภาพชุดที่2 ภาพประตูวังที่อยู่ทางด้านทิศตะวันออกของพระบรมหาราชวัง

 

7.ประตูศักดิ์ชัยสิทธิ์ เป็นประตูตั้งอยู่ทางด้านทิศตะวันออกของพระบรมหาราชวัง ในอดีตนั้นใช้เป็นเส้นทางเสด็จของพระเจ้าอยู่หัวเป็นการส่วนพระองค์มิให้มีชายใดปะปนเพราะเป็นการเสด็จพร้อมกับเหล่ามเหสีนางใน เพื่อทรงพระสำราญยังสวนสราญรมย์คล้ายกับประตูมณีนพรัตน์ ประตูนี้ยังมีความสำคัญมาจนถึงรัชกาลปัจจุบัน เพราะเป็นประตูสำหรับเสด็จพระราชดำเนินเข้าพระบรมหาราชวังสำหรับพิธีรับการถวายพระราชสาส์น ถวายตราตั้งจากทูตต่างประเทศ

 

8.ประตูวิจิตรบรรจง อยู่ทางด้านทิศใต้ของพระบรมหาราชวังตรงข้ามกับทางเข้าพระอุโบสถวัดพระเชตุพนฯ ประตูนี้ถ้าไม่จำเป็นจะไม่เปิดออกเป็นอันขาด เพราะเป็นประตูสำหรับเชิญพระศพของเจ้านายฝ่ายหญิงออกไปจัดงานยังหอนอกพระบรมหาราชวังเท่านั้น

 

9.ประตูอนงคารักษ์ ถัดจากประตูวิจิตรบรรจงมาไม่ไกลนัก ประตูนี้ถ้าไม่จำเป็นก็จะไม่เปิดออกเช่นกัน เพราะเป็นประตูสำหรับเชิญศพคนตายที่เป็นเหล่าข้าหลวง สนม นางใน ข้าราชการผู้หญิง หรือเรียกง่ายๆก็คือศพที่ไม่ใช้พระราชวงศ์นั้งเอง

 

 

 

10.ประตูพิทักษ์บวร ตรงข้ามกับวิหารพระนอนวัดพระเชตุพนฯ ใช้สำหรับเป็นทางเสด็จของเหล่ามเหสีนางในเพื่อเสด็จบำเพ็ญพระราชกุศลต่างๆภายในวันพระเชตุพนฯ ซึ่งเมื่อมีการเสด็จก็จะใช้ผ้าขาวขึงทั้งสองข้างเป็นทางเดินยาวไปจนถึงประตูวัดตามกฎมณเฑียรบาลที่มิให้ชายใดเห็นพระพักตร์

 

11.ประตูช่องกุด ตั้งอยู่ทางทิศตะวันตกของพระบรมหาราชวัง ฝั่งแม่น้ำเจ้าพระยา ตรงข้ามกับอาคารสโมสรข้าราชบริพาร ประตูนี้ใช้สำหรับสามัญชนบุคคลภายนอกหรือชาววังทั่วไปเข้าออก(ประตูที่คุณเปรมแอบดูแม่พลอย)

 

 

จากภาพชุดที่4 ภาพประตูวังที่อยู่ทางด้านทิศตะวันตกของพระบรมหาราชวัง

 

12. ประตูอุดมสุดารักษ์ประตูนี้เป็นประตูสำหรับเหล่ามเหสีนางในเสด็จลงท่าราชวรดิษฐ์เพื่อเสด็จพระราชดำเนินทางน้ำ หรืองานลอยพระประทีป หรืองานพระราชกุศลต่างๆ ซึ่งเมื่อมีการเสด็จก็จะใช้ผ้าขาวขึงทั้งสองข้างเป็นทางเดินยาวไปถึงท่าราชวรดิษฐ์ตามกฎมณเฑียรบาล

 

13.ประตูเทวาภิรมย์ หรือที่เรียกอีกอย่างว่าประตูท่าขุนนาง ประตูนี้เป็นประตูสำหรับพระเจ้าอยู่หัว พระราชวงศ์ฝ่ายชายหรือเหล่าขุนนางข้าราชการผู้ชาย ไปท่าราชวรดิษฐ์เพื่อเสด็จพระราชดำเนินทางน้ำ หรืองานพระราชกุศลต่างๆ

 

 

     ข้อสังเกตคือ ทุกด้านของพระบรมหาราชวังจะมีประตูเข้าออกสำหรับพระราชวงศ์ฝ่ายหญิงเป็นเฉพาะ เนื่องจากในอดีตนั้นกฏมณเฑียรบาลในข้อนี้ค่อนข้างเข้มงวดเลยทีเดียว คือ จะให้เจ้านายฝ่ายหญิงทรงพระดำเนินอยู่บนถนนโดยใช้เวลาน้อยที่สุด เพราะเสี่ยงต่อการผิดกฏมณเฑียรบาล ดังนั้นประตูสำหรับเจ้านายฝ่ายหญิงจะตรงกับประตูของสถานที่สำคัญๆเสมอเพื่อย่นระยะทาง เช่น 4.ประตูมณีนพรัตน์จะตั้งอยู่ส่วนโค้งสุดของสนามหลวง 7.ประตูศักดิ์ชัยสิทธิ์ จะตั้งอยู่ตรงกับทางเข้าสวนสราญรมย์ 10.ประตูพิทักษ์บวรใกล้กับประตูวิหารพระนอนวัดพระเชตุพนฯ 12.ประตูอุดมสุดารักษ์จะอยู่ตรงข้ามกับพระที่นั่งราชกิจวินิจฉัย บริเวณท่าราชวรดิฐพอดี

 

 

 

     การเสด็จของเหล่ามเหสีนางในจะใช้ผ้าขาวขึงทั้งสองข้างเป็นทางเดินยาวไปจนถึงประตูของสถานที่ที่จะเสด็จในระยะทางอันใกล้ เพื่อป้องกันมิให้บุรุษสามัญชนหรือชายใดได้ยลโฉมพระพักตร์ ซึ่งเป็นไปตามกฎมณเฑียรบาลอย่างเคร่งครัด จากภาพคือ พระสุริโยทัย เสด็จขึ้นจากเรือพระประเทียบ ขึ้นยังท่าและเสด็จเข้าฉนวนผ้าขาวเพื่อเปลี่ยนไปนั่งพระเสลี่ยงแทน ครั้งตามเสด็จสมเด็จพระอทิตยาราชเจ้าเข้าชมพิธีคล้องช้าง จากภาพยตร์เรื่องสุริโยทัย กำกับการแสดงโดย หม่อมเจ้า ชาตรีเฉลิม ยุคล

 

 

เครดิต : คลังประวัติศาสตร์